José Mojica Marins

Alhoewel nauwelijks bekend in het buitenland, is José Mojica Marins ongetwijfeld de meest gerenommeerde regisseur van de Braziliaanse underground cinema. Zijn indrukwekkende productie bevat onder andere het mythische en gruwelijke personage Zé do Caixão (Coffin Joe), dat hij trouwens zelf vertolkte. Marins begon te filmen op z’n negende, beïnvloed door Amerikaanse comics en door de hem omringende religieuze cultuur. Hij realiseerde sindsdien meer dan veertig langspeelfilms en een honderdtal tv-films, en daarnaast theaterstukken, strips, sambaplaten... en zelfs een gamma schoonheidsproducten! Hij maakte vooral naam als regisseur van horrorfilms, maar hij raakte aan zowat alle genres, van western tot porno. Je kan je hier moeilijk voorstellen hoe populair zijn Coffin Joe is die in alle mogelijke en onmogelijke vormen opduikt. Nochtans kende Marins nooit echt commercieel succes en kreeg hij van begin af aan te maken met de alomtegenwoordige censuur. Zo werd de film die de "Zé do Caixão"-trilogie moest afsluiten, eind jaren ’60, al tijdens de opnameperiode verboden! Dit personage, een inspirerende en blasfemische doodgraver die de weldenkende dorpsbewoners terroriseert en koste wat kost hun vrouwen wil bevruchten, viel niet in goede aarde bij de militaire dictatuur. Zijn trilogie werkte hij dus nooit af, maar hij gaf zijn alter ego gestalte in allerlei andere films, zoals in "Awakening of the Beast" die we ook vertonen. Velen denken dat Zé de ware persoonlijkheid van Marins vertegenwoordigt. Want hoe onderling verscheiden zijn films ook zijn, allen bevatten ze een mystieke en latent-profetische dimensie, met een steeds terugkerende fascinatie voor erediensten, dood, reïncarnatie en goddelijk oordeel.

In het kader van dit retrospectief, en in het gezelschap van José Mojica Marins (die overigens die week zijn 70ste verjaardag viert!), kan je de twee originele episodes van Zé do Caixão zien, evenals "O Despertar da Besta" en "Finis Hominis". De regisseur zal tussendoor ook goed nieuws aankondigen over het derde deel van Zé do Caixão...

De films van José Mojica Marins worden voorgesteld in 2 "double bills". Je kan de voorstellingen apart bekijken, maar een combi-tickets per 2 films is ook mogelijk (en meteen iets voordeliger!).

In "At Midnight I’ll Take Your Soul" incarneert Marins zelf het personage van Zé do Caixão (overgehouden aan een nachtmerrie) bij gebrek aan een acteur die deze rol wilde aanvaarden. Niet erg, want niemand doet dit beter dan hijzelf, met zijn lange zwarte cape, zijn hoge hoed, en zijn nagels die hij nooit knipt. Coffin Joe is een gruwelijke doodgraver met een twijfelachtige ethiek, die in staat is iemands oog zonder enige reden uit te rukken, om daarna een hulpeloos kind in gevaar te beschermen. Hij heeft zijn eigen moraal en gelooft enkel in zichzelf, en zeker niet in God, wat hij overigens graag luidop verkondigt. Zijn missie is duidelijk: de perfecte vrouw vinden die het waard is zijn kind te dragen dat hij beschouwt als een redder, of zelfs een Messias. Zijn zoektocht rechtvaardigt alles, van moord tot verkrachting. "At Midnight..." is Marins’ eerste echte succes. Daar zijn vorige films erin slaagden alle potentiële producers af te schrikken, financierde hij deze zelf, wat hem totale vrijheid gaf en hem aanzette tot een inventieve enscenering en speciale effecten. Marins houdt van spelen met de visuele beelden van horror (doodskoppen, spinnen, kerkhoven...) en filmt verbazende scènes vol sadisme en gruwel, soms goor of erotisch, dikwijls surrealistisch. Hij speelt ook veel met religieuze en ceremoniële beelden, wat de blasfemische woorden en daden van Zé eens te meer in de verf zet!

"This Night I’ll Possess Your Corpse" is het vervolg op "At Midnight...": de slotscène van de ene is de openingsscène van de andere. Coffin Joe vervolgt zijn zoektocht naar de perfecte vrouw maar radicaliseert zijn opsporingsmethodes... Hij kidnapt zes vrouwen en onderwerpt ze aan een reeks testen en beproevingen alvorens te beslissen wie van hen de eer zal hebben door Zé do Caixão in hoogsteigen persoon bevrucht te worden! Na enkele omwegen lijkt het alsof hij eindelijk de potentiële moeder van zijn Messiaskind gevonden heeft, maar zijn plannen worden gedwarsboomd door de vervloeking van één van zijn vroegere slachtoffers, wat wederom aanleiding geeft tot een verbazende scène waarin Zé geconfronteerd wordt met het enige dat hem echt bang maakt: de hel. Deze scène vol kleuren is eigenlijk de nachtmerrie die Marins inspireerde tot het Zé-personage. In deze film zie je ook dat Marins al wat meer middelen tot zijn beschikking had, voornamelijk in de decors die zijn invloeden uit strips en films verraden.

"Awakening of the Beast" is ongetwijfeld de film die de Braziliaanse overheid er definitief van overtuigde dat Marins volslagen gek en decadent was. De censuurcommissie wou hem het liefst laten oppakken na het bekijken van de film! Om financiële redenen wisselde Marins af tussen zwartwit en kleurenpellicule, afhankelijk van wat er beschikbaar was. De beperking wordt op deze manier een verrijking die de film interessant maakt. Het verhaal gaat over experimenten geleid door een professor die de effecten van LSD wil testen op de bevolking om hun wensen, frustraties en angsten te analyseren. Dit interpreteerde de censuurcommissie als een hevige kritiek op de dictatuur. De psychedelische scènes zouden bovendien aanzetten tot het gebruik van LSD en de film werd bijgevolg gewoon verboden. "Awakening of the Beast" is paradoxaal genoeg één van Marins internationaal meest bekende films, onder andere door het inventieve kleurengebruik.

"Finis Hominis" ("End of Man") is één van de films die Marins voorkeur geniet, ongetwijfeld omdat hij hiermee toont wat hij in zijn mars heeft, wat heel wat meer is dan horror en het gruwelijke Zé-personage. Hij was verrukt dat Nova deze film koos, wat goed uitkomt want hij illustreert perfect het religieuze en messiaanse karakter die de filmografie van Marins zo sterk kleurt. "Finis Hominis" gaat over een profetisch personage, geïnspireerd op priesters die geld van lichtgelovige armen aftroggelen, net als de TV-evangelisten van vandaag. Maar in tegenstelling tot hen verspreidt Finis Hominis een boodschap van onafhankelijkheid en geloof in zichzelf. De film begint met de mysterieuze verschijning van een naakt personage uit de zee en vervolgt met zijn omzwervingen waarin hij goede daden en mirakels aan elkaar rijgt. Zo verovert hij de harten van de getrouwen die hem als een kudde volgen.