Plekken

De ietwat vergeten Brabanttunnel in de Noordwijk, tussen de levendige drukke Brabantstraat (in Sint-Joost en Schaarbeek) en de winkelwandelstraat Nieuwstraat, is potentieel een plek die twee verschillende stadsdelen op een slimme manier met elkaar kan verbinden. Stadsdelen die nooit volledig herstelden van de wonden geslagen door de Noord-Zuidverbinding. Een problematiek die in de lijn ligt van de nieuwe bestemming van het Rijksadministratief Centrum, locatie van PleinOPENair twee jaar geleden, maar dit keer op een meer beheersbare schaal, net zoals Recyclart bij het Kapellekerkstation. Volgens welingelichte bron buigen zich sinds vijf jaar «in alle discretie» enkele goede feeën over de toekomst van de tunnel. Deze werd door Infrabel (immo-filiaal van de NMBS) toegewezen aan het Brussels Business Center (immo-filiaal van Dexia). Dankzij het federaal-regionale Belirisfonds en de Europese Commissie wordt deze donkere tunnel gerenoveerd, en het is door het geld van de Koning Boudewijnstichting dat er opnieuw verlichting in komt. Met de zegen van de Gemeente Sint-Joost zal de tunnel veranderen in een gesloten en beveiligde luxueuze winkelgalerij... Een ware privatisering van de tunnel dus, zonder dat er een oproep gedaan werd tot het realiseren van een project waar de buurtbewoners ook wat aan hebben. Wél gaat het om de belangen van een groot geprivatiseerd bedrijf, «gespecialiseerd in de financiering van lokale ontwikkeling», die de omgeving van de toren op het Rogierplein volgens haar smaak afwerkt. Wie spreekt er hier over lokale ontwikkeling?

Brabanttunnel
Trattoria Da Gino, Brabantstraat 23A > 1210 Bxxl
Tram: 3 - 52 - 55 - 90
Bus: 38 - 61
Metro: Rogier

Net toen we vertrouwd waren met de naam «Heron City», werd het terrein tussen de Guldenvlieslaan, de Ridders- en de Lakenweversstraat al herdoopt.
Heron, dat was de tijd van Britse multinationale investeerders met hun megalomaan amusementsparkproject. Winkelen, film zien, bowlen, een hapje eten en overnachten, het zou er allemaal kunnen (net zoals in Stockholm, Madrid en Londen). Maar ze hebben hun koffers moeten pakken. Echter niet voordat ze, langzaam maar zeker, alle huizen en winkels van dat blok opkochten, ledigden, verwaarloosden, en iedereen voor voldongen feiten plaatsen. Leegstaande huizen in slechte staat breek je best af, niet? Het ontwerp van «Heron Plaza» (door het Atelier Art Urbain, gekend van o.a. de nieuwe kantoorgebouwen in de Zuidwijk en de KBC aan het kanaal) dat er in de plaats zou komen, liet het ergste vermoeden.
Dat was buiten de talrijke krakers gerekend die in 2000 in verscheidene huizen trokken. Zo werd «Heron» Ilot Soleil, een alternatieve culturele gemeenschap die standhield totdat huisbewaarders en politie er een eind aan wilden maken... Uiteindelijk was het kwaad opzet dat de doorslag gaf: een brand legde op de vroege ochtend van 31 juli 2001 één van de huizen in de as. Igor, een jonge Oekraïense artiest van de Artist Embassy, liet er het leven bij. De enquête die de oorzaak van de brand moest aanwijzen, werd recent afgesloten. Geen verdachten, geen oorzaken, en blijkbaar een gebrek aan wil om de waarheid te achterhalen.
Sindsdien kregen de Engelse investeerders niet alleen te maken met de complexiteit van de Brusselse stedenbouwkundige procedures, maar ook met het beroep dat enkele verenigingen aantekenden tegen de bouwvergunning voor het Heron City-project. Vorig jaar verkocht Heron het terrein met bouwvergunning aan de Nederlandse onderneming ProWinko, die reeds eigenaar is van grote commerciële oppervlakten in de omgeving. Enkele maanden later vernietigde de Raad van State de bouwvergunning en alles kon van nul af aan herbeginnen. Het nieuwe ProWinko-project zou winkelruimte bevatten, maar ook woningen, onder de vorm van luxeappartementen.... Ondertussen veroorzaakte de Heron-saga heel wat ellende, het verlies van woningen en van een mensenleven.

Guldenvlieslaan
Terrein "ProWinko" (vroeger "Heron City"), tussen het Louizaplein en de Naamsepoort (ingang Lakenweversstraat) > 1050 Bxxl
Tram: 91 - 92 - 93 - 94
Bus: 27 - 34 - 71
Metro: Louise - Louiza

Sinds 1995 stond dit chique Japanse hotel aan de Louizalaan leeg. Het heeft tot 2003 geduurd voor het nieuw leven ingeblazen kreeg. Dankzij een sociaal bezettingsproject is het een schoolvoorbeeld geworden van "anders gaan wonen". De bewoners, zowel families met kinderen als studenten of werklozen, werken samen om dit gebouw een tweede leven te geven. Zij zijn verenigd in de vzw 321 Logements die ijvert voor recht op wonen en de tijdelijke bezetting van gebouwen aanmoedigt, net zoals in "Bij Jacqueline de Luxe" aan de Triomflaan in Oudergem. Nadat kamers werden ingericht op de verdiepingen, hebben de inwoners het gelijkvloers omgetoverd tot een multifunctionele ruimte. En dat komt goed uit, aangezien PleinOPENair er halt houdt voor een gastronomische en cinematografische tussenlanding, en dit om de deelnemers aan onze wandeling over de tijdelijke bezetting van lege gebouwen te ontvangen. Iedereen is welkom op de gastentafel en de projectie!

Hotel Tagawa
321 avenue Louizalaan € 1000 Bxxl
Tram: 93 - 94 (Vleurgat)
Bus: 38 - 60 (Vleurgat)

De huren stijgen voor bewoners, en dat doen ze dat ook voor verenigingen die willen verder werken in en rond de stad. De "43" was een mooie oplossing voor een tiental onder hen: een kortetermijncontract, een lage huur... en vijf jaar later zijn ze er nog steeds. Maar dit keer is het echt gedaan: het gebouw zal gerenoveerd worden en aangepast aan de buurt die een gestage "upgrade" ondergaat.
De meest in het oog springende verandering is de "Clos des Chartreux" die binnen enkele maanden af zal zijn en die ook de 43 zal omvatten, net zoals het voormalige kraakpand "Le Boulet", de vroegere garage van getakelde wagens, en de geklasseerde huisjes. Hoge standing en dito huurprijzen gegarandeerd. Het geheel met een tuin en een stevig hek er om heen. En er recht tegenover: "Bij ons / Chez nous", ontmoetingspunt voor daklozen, en een beetje verder aan de Papenvest: vijf sociale woonblokken. In hoeverre zal die sociale mix behouden kunnen blijven?
In de Kartuizerstraat installeert de PleinOPENair zich gedurende één avond om deze buurt met onzekere toekomst te ontmoeten.
Wat zijn de renovatieplannen voor de sociale woonblokken? Wat wordt er van de vzw "Bij Ons", geconfronteerd met de bobo"s van de Clos? En het Bloemenhofplein, heb je de veranderingen gezien? Heb je al gehoord van het megakantorenproject "Watan" aan de Ninoofsepoort?

Kartuizerstraat 43, 1000 Bxxl
Tram: 23 - 52 - 53 - 55 - 81 - 90
Bus: 95 - 96
Metro: Bourse - Beurs

Wij bevinden ons in een Gebied van Gewestelijk Belang! Ken je ze, de fameuze GGB’s, of ZIR’s (zone d’intérêt régional)? Brussel telt er vijftien: RijksAdministratief Centrum, Tour & Taxis, Louizalaan, Gaucheretplein, Schaarbeek-vormingsstation, enzovoort. Het is op deze sites dat het Gewest stedelijke ontwikkeling voorziet. Zo beslisten de stadsplanners. Het programma van de GGB’s voorziet kantoren, al is er wel een percentage gereserveerd voor woningen in wijken die er sowieso al niet veel meer telden.
Geen probleem in zicht dus in de Noordwijk, reeds aangetast door de bouw van de Noord-Zuidverbinding, daarna vernield door megalomane jaren’60-bouwprojecten ­ die trouwens pas enkele decennia later beëindigd werden, in een kleinere en andere versie, maar die ondertussen wel honderden afgebroken huizen met zich meebrachten en duizenden inwoners tot verhuis dwongen.
Deze wijk die nu «Noordruimte» wordt genoemd door de promotoren, ziet weldra twee nieuwe kantoortorens verschijnen aan de Simon Bolivarlaan en de Antwerpsesteenweg, naast een woonblok aan de Simonsstraat. Ze heten «Pole Star» en «North Light», ze zijn «middelhoog» (zoals de toren die de Lottotoren vervangt), en ze zijn afkomstig van de tekentafel van Michel Jaspers, die al heel wat Brusselse kantoorgebouwen voor zijn rekening nam, zoals in de Noordwijk en de Europawijk, maar ook aan het Rogierplein (de nieuwe Dexiatoren), aan het kanaal (de KBC), en aan de Koningsstraat (de nieuwe financiëntoren).
Jaspers heeft een visie op Europa die niet veel goeds beloofd voor haar hoofdstad: «Terwijl Europa een politiek-economische entiteit wordt (met of zonder Turkije en Oekraïne), kan ze net zoals Washington krachtdadige beslissingen nemen. We vernietigen dus (zonder spijt) onze huidige gebouwen die ondertussen waarschijnlijk totaal verouderd geworden zijn. Zo’n evolutie zal ongetwijfeld radicaal zijn, maar ze beantwoordt aan een andere behoefte van ontwikkeling. De graafmachines van vandaag en morgen zullen de branden, aardbevingen en oorlogen van eertijds vervangen». Zo wordt Brussel ongetwijfeld een conglomeraat van «ruimtes» (Noordruimte, Leopoldruimte, Zuidruimte enzovoort) bestaande uit kantoren, «fun shopping» en «business parks»...

Noordwijk
Terrein tussen de Antwerpsesteenweg, Simon Bolivarlaan en de Simonsstraat, vlakbij het Noordstation > 1000 Bxxl
Tram: 3 - 55 - 58 - 90
Bus: 38 - 46
Metro: Noordstation

Eind jaren ’80 begon, met de komst van de "TGV" (of HST, zoals je verkiest), de «heropleving» van de verwaarloosde Zuidwijk, die nu, 14 jaar na het Bijzondere Plan van Aanleg, bekokstoofd door de gemeente Sint Gillis, nog steeds aan de gang is! Vier woonblokken werden opgeofferd om plaats te maken voor kantoren, wat het landschap voor de reizigers van het Zuidstation een apocalyptische aanblik geeft. Dit heroplevingsproject van «algemeen belang» werd bedacht door de gemeente Sint-Gillis en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, en in het bijzonder door de man die de leiding van beide bovengenoemde instellingen cumuleert. Het is duidelijk: dit plan is een miskleun, gestrand op de laagconjunctuur in de vastgoedsector en het gebrek aan belangstelling van privé-bouwpromotoren, die nochtans beschouwd werden als de geldschieters van het project. De naamloze vennootschap die door het Gewest werd opgericht om het project in strenge maar ondoorzichtige banen te leiden, de N.V. Brussel-Zuid, doet dat op een manier die lachwekkend zou zijn moest het om een aflevering van De Collega’s gaan.
Maar hoe kan men, 10 jaar na de inwerkingtreding van de onteigeningsplannen, hier nog om lachen, wanneer het Gewest en de Gemeente ten alle prijzen hun plannen doorzetten, ondanks de manifeste mislukking ervan? De wijk werd opgeofferd opdat Sint-Gillis kantoortaksen zou kunnen opstrijken. Vandaag zijn het echter overheidssubsidies die de wonden van dit wankele project dichten en die de onteigening van een dertigtal huizen financieren! Een onteigening die zomaar tien jaar kan blijven aanslepen wanneer het Gewest geen geld heeft om haar te realiseren, maar die plots «hoogdringend» is wanneer ze in slechts een paar weken tijd eigenaars en bewoners uit hun huizen wil verdrijven... om in de meeste gevallen plaats te maken voor stadskankers en braakliggende terreinen. Reizigers, welkom in Brussel-Zuid!

Zuidwijk
18:00 > Hoek Merodestraat / Ruslandstraat, 1060 Bxxl
20:00 > Atelier Straatman, 53 Mérodestraat, 1060 Bxxl
Tram: 3 - 18 - 52 - 53 - 55 - 56 - 81- 83 - 90 (Midi - Zuid)
Bus: 20 - 27 - 49 - 50 (Midi - Zuid)
Metro: Zuidstation

Eind vorige zomer besloot het hotel Tagawa, als antwoord op een aanhoudende vraag naar huisvesting, een nieuw bezettingsproject op te starten. Een aantal mensen waren bereid zich in een onbekend avontuur te storten. Anderen volgden. Na vier maanden van bezetting, herstellingswerken en samenleven in 2 van de 4 bewoonbare huizen, zijn onderhandelingen gestart met de eigenaars van het wooncomplex, hetgeen uiteindelijk uitmondde in een conventie. Missie ten dele volbracht. Sindsdien betalen de bewoners een «huur» die bescheiden is in vergelijking met de gangbare huurbedragen, maar toch aanzienlijk in het licht van de uitgevoerde werken en de nog uit te voeren renovaties. Bovendien geldt de conventie maar voor een heel korte periode. Vandaag leven 12 mensen in deze 4 huizen met een gemeenschappelijke tuin.

Bij Jacqueline De Luxe
Lievin Verstraetenstraat 4 (straat die uitkomt op de Triomflaan, ter hoogte van de Europese School) ) > 1160 Bxxl
Bus: 71
Metro: Delta (ULB)

De Hallepoort zou het laatste nog overeind staande restant van de tweede omwalling van Brussel zijn. Voltooid rond 1381, was deze muur 7500 meter lang en bevatte ze 72 torens en 7 versterkte poorten. Vandaag markeert ze de administratieve grens tussen de stad Brussel en Sint-Gillis. Het is ook een kruispunt van verschillende populaire wijken, getekend door stedelijke mutaties... De Marollen en de Stalingradlaan aan de kant van Brussel, de Zuidwijk en laag-Sint-Gillis aan de andere kant. Het zijn die wijken waar de verschillende immigratiegolven (de Joodse, Spaanse, Portugese, Latijnsamerikaanse, Poolse enz.) belandden - logisch, gezien de nabijheid van het Zuidstation.
Maar de stad verandert. Kijk eens rond je. De populaire Marollenwijk versjiekt, de bruine cafés worden brocantewinkels waar je een astronomisch bedrag neertelt voor de buffetkast van je grootmoeder. De arbeidersimmigratie wordt er één van de hogere inkomensklasse. Idem in Sint-Gillis, de gemeente die «culturele diversiteit» hoog in haar vaandel voert, maar waar de politieke realiteit minder rooskleurig is.
Behalve de Hallepoort springt er nog een ander gebouw in het oog. In een groot wit pakbootgebouw, genaamd «Midi Atrium» (56.180 m2 kantoren en parkings) vond de NMBS een nieuw onderkomen. Tien jaar geleden prijkten er woningen en cafés, die vandaag verdwenen zijn ten gevolge van privé-onteigeningen, ondersteund door de gemeentelijke overheid die hoopten een grote financiële slag te slaan. De kantoortaksen, een gemeentebelasting en dus een inkomst, brengt aanlokkelijk goed op en verantwoordt heel wat compromissen. Helaas, net zoals aan de andere kant van het Zuidstation, in de gemeente Anderlecht, waar de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid en ministeries hun intrek nemen in de nieuwe kantoren, zijn het overheidsadministraties die zich installeren in Midi Atrium, bij gebrek aan interesse van privé-ondernemingen. En wie overheidsadministratie zegt, zegt «dode hand», een fiscale regel die zegt dat overheden geen onroerende voorheffing of kantoortaksen moeten betalen. De gemeente Sint-Gillis loopt dus heel wat inkomsten mis. En dan hebben we het nog niet over de honderden verdwenen woningen en de nieuwe stadskanker ten gevolge van de verhuis van de NMBS uit de kantoren aan het Zuidstation, iets verderop. Een mooi voorbeeld van stedenbouw.
Net na het vertrek van het reuzenrad en de foorreizigers, installeert PleinOPENair zich voor het laatste weekend in het park rond de Hallepoort. Tussen de rijbanen van de Kleine Ring, werd er enkele jaren geleden een oase van groen aangelegd die sindsdien druk bezocht wordt door jan en alleman. Het ideale decor voor de oversteek van een zwemmer en de strijd van Tanuki-wasbeertjes tegen de uitbreidende stad.

Hallepoort
Park aan de Hallepoort > 1000 Bxxl
Tram: 23 - 55 - 90
Bus: 48
Metro: Porte de Hal - Hallepoort

Aan de rand van de Europese wijk in Sint-Joost heeft de Cité Mommen de druk van de immobiliën overleefd. Meer dan twee jaar strijd om een heel specifieke biotoop te redden: een kunstenaarssite met sociaal karakter. De erfenis van een kunstenaarscollectiviteit die zichzelf al meer dan een eeuw op natuurlijke wijze verandert en aanpast. De Cité Mommen, is een kunstenaarsdorpje (22 woon-werkateliers en 6 werkateliers) middenin de stad. Ze is gekenmerkt door de mengelmoes aan artistieke praktijken, leeftijden, nationaliteiten, en door de gezelligheid tussen buren. Er is een bewonersvereniging, een tuin en een artistiek salon; een soort platform/laboratorium dat gedeeld wordt tussen kunstenaars. De cité Mommen is een manier van wonen, werken en leven met anderen, een uniek universum in de stad.
Wees welkom op 3 september in het kader van de PleinOPENair!

Mommen Ateliers
Liefdadigheidsstraat, 37 - 1210 Bxl